Hoe de energie-efficiëntie systematisch kan worden verbeterd dankzij een energiemanagement volgens ISO 50001

Veel pompen werken 24 uur per dag - en veroorzaken daardoor een enorm hoog industrieel energieverbruik. Naar schatting kan ongeveer een derde van het totale elektriciteitsverbruik in de industrie worden teruggevoerd op het gebruik van pompen.

In tijden van voortdurend stijgende energiekosten en de ecologische transitie in de richting van meer klimaatneutraliteit en minder CO2-uitstoot, streven steeds meer exploitanten naar een zo efficiënt mogelijke werking van pompen. Een geschikt middel hiervoor zijn energiemanagementsystemen: met behulp van deze systemen kunnen bestaande verbeteringspotentiëlen voor de energie-efficiëntie en daarmee voor verlaging van kosten en de uitstoot van broeikasgassen worden geïdentificeerd en gedocumenteerd.

In richtlijn VDI 4602, blad 1, wordt het begrip energiemanagement (EnM) gedefinieerd als "voorspellende, georganiseerde en systematische coördinatie van de inkoop, omzetting, distributie en het gebruik van energie om de vraag te dekken, rekening houdend met ecologische en economische doelstellingen".

Met een energiemanagementsysteem besparen bedrijven niet alleen energiekosten en handelen ze milieubewust – ook de overheid honoreert op verschillende manieren het engagement van bedrijven om hun energieverbruik terug te dringen. Zo zijn er naast de piekcompensatie in het kader van de wet op de energie- en elektriciteitsbelasting, ook de 'speciale compensatieregeling' volgens § 63 ff EEG 2017 (wet op hernieuwbare energiebronnen) en andere gerichte stimuleringsmaatregelen. De basis voor een energie-efficiënte optimalisatie is de invoering van een energiemanagementsysteem volgens ISO 50001. 

Een energiemanagementsysteem is een systeem dat systematisch energiestromen registreert. Op die manier zorgen energiemanagementsystemen voor een belangrijke basis voor investeringsbeslissingen. Een energiemanagementsysteem schept de voorwaarden voor een onderneming om te voldoen aan de door het energiebeleid voorgeschreven richtlijnen en de energieprestaties voortdurend te verbeteren. De aanbevelingen die bij de certificering zijn gedaan, zijn echter slechts de eerste stap.

In juni 2011 werd met ISO 50001 voor het eerst een internationale norm voor energiemanagementsystemen opgesteld. ISO 50001 is een klassieke norm voor managementsystemen die brancheonafhankelijk wordt toegepast in bedrijven en organisaties van iedere omvang en in alle branches.Het is echter de taak van elke onderneming om de veelvoud aan mogelijkheden voor het ontwerp van een energiemanagementsysteem, zoals beschreven in ISO 50001, op maat aan te passen aan de eigen behoeften.

ISO 50001 is zo ontworpen dat deze kan worden gecombineerd met andere managementsystemen, met name op het gebied van kwaliteits- en milieubeheer. Zo is deze – net als DIN EN ISO 9001 of DIN EN ISO 14001 en EMAS – gebaseerd op de Plan-Do-Check-Act-cirkel (PDCA-cyclus).

PDCA (of ook: Deming-cirkel) is een probleemoplossingsproces uit de kwaliteitsmanagement, die is gebaseerd op vier stappen:

Plan: in deze eerste stap voert u eerst een uitgebreide energie-evaluatie van uw bedrijf uit. Verzamel daarvoor eerst alle relevante gegevens. Hiertoe behoren naast de cijfers over het energieverbruik tot nu toe en het huidige energieverbruik ook alle factoren die het gebruik en verbruik van energie door uw bedrijf beïnvloeden. Analyseer deze gegevens vervolgens en stel op deze manier vast wat de gebieden zijn met wezenlijk energieverbruik. Bepaal vervolgens de mogelijkheden voor het optimaliseren van energiegerelateerde prestaties. Aan het einde van deze eerste stap weet u wat de uitgangsbasis voor energie en uw energieprestatie-indicatoren zijn en hebt u uw strategische en operationele doelstellingen vastgelegd.

Do: Maak in deze stap concrete actieplannen. Betrek daarbij zeker ook uw medewerkers. Het is niet voldoende om ze alleen bewust te maken van het thema energiemanagement. Uw medewerkers moeten uitvoerig worden geïnformeerd en erbij worden betrokken. Want uiteindelijk zijn zij degenen die de gewijzigde processen in uw onderneming later moeten uitvoeren. Bovendien kennen uw medewerkers de processen het beste. Zij kunnen daarom waardevolle impulsen voor de optimalisatie leveren.

Check: ontroleer of de geplande maatregelen ook worden nageleefd en of de gestelde doelen worden bereikt. Dit vereist van u dat u uw energiegebruik blijft meten en bewaken. Identificeer eventuele correctiemogelijkheden als bepaalde processen niet volgens de planning verlopen. Idealiter ontwikkelt u preventieve maatregelen, zodat het helemaal niet zo ver komt. Uiteindelijk moet u alles op transparante wijze documenteren en regelmatig interne audits uitvoeren om de systeemprocessen te controleren.

Act: In de laatste fase moet u het gehele proces evalueren. Maak hiervoor een analyse van de actuele situatie en vergelijk deze vervolgens met de gewenste situatie. Als u de gestelde doelen hebt bereikt, moet u het resultaat standaardiseren en invoeren. Indien wordt vastgesteld dat de gestelde doelen niet zijn bereikt, wordt de PDCA-cyclus opnieuw doorlopen.

Om het energieverbruik van pompen blijvend en vooral duurzaam, ook in de zin van de ecologische voetafdruk, te optimaliseren, ondersteunt KSB zijn klanten bij het uitvoeren van de PDCA-cyclus op het gebied van pompsystemen.

Onafhankelijk van de certificeringsprocedure kunt u als bedrijf een pre-audit laten uitvoeren door de certificeringsorganisatie. De pre-audit is optioneel en helpt bedrijven om te bepalen aan welke eisen van ISO 50001 al wordt voldaan. 

Na de optionele pre-audit wordt de eigenlijke certificeringsaudit uitgevoerd. Dit gebeurt in twee stappen. Tijdens certificeringsaudit I controleert de auditor de documentatie van uw energiemanagementsysteem en beoordeelt deze uw vestiging.Tijdens certificeringsaudit II (die uiterlijk drie maanden na audit I moet plaatsvinden) controleert de auditor de effectiviteit van het energiemanagementsysteem en de conformiteit ervan met de normvereisten van ISO 50001. Hij voert gesprekken met medewerkers en bezoekt productielocaties en dergelijke. Ook wordt de documentatie van het energiemanagementsysteem opnieuw gecontroleerd.Als het geteste energiemanagementsysteem aan de eisen voldoet, adviseren de auditoren de certificaatafgifte.

Een afgegeven ISO 50001-certificaat is drie jaar geldig.Om de ISO-certificering te behouden, zijn elk jaar bewakingsaudits nodig.

Een gecertificeerd energiemanagementsysteem vormt een goede basis voor de systematische analyse, evaluatie en implementatie van het potentieel voor energiebesparing – en daarmee ook voor de verwezenlijking van de eigen doelstellingen op het gebied van milieubescherming en CO2-uitstoot.

De implementatie is echter de verantwoordelijkheid van de onderneming. Hoewel het managementproces de integratie van de thematiek in de bedrijfsstrategie vergemakkelijkt, vervangt het niet de ontwikkeling en implementatie van een eigen plan voor de realisatie.